albayrakdizayn - 1.Halat Resimleri

HALATLAR
Demetleri meydana getiren teller.
-Bir öz etrafında helisel olarak sarılmış demetler
-Halatın merkezinde, demetlere destek görevini yapan öz şeklinde ifade edilmiştir.

Standartlar incelendiğinde halat kompozisyonlarının ve çap dağılımlarının çok geniş olduğu ancak yapılacak düzenlemelerle bu çeşitlemede bazı basitleştirmeler yapılabileceği görülebilecektir. Çok titiz spesifikasyon gereksinimleri genellikle zor çalışma koşulları, hayati risk olasılığı, gelişmiş ve pahalı makine gruplarının kullanıldığı durumlarda ortaya çıkmaktadır.

Halat seçimiyle ilgili olarak aşağıdaki bilgilerin dikkate alınmasında fayda görülmektedir.
Halat çapı, halat dışı tel ve demetlerini çevreleyen ve tüm halat kesitini içine alan çemberin çapıdır. Halat çapı ölçümünde ölçü cihazı çenelerinin mutlaka en dışı iki demete teması gerekli olup genelde birbirine dik iki ölçüm, birbirinden en az 1 m. mesafedeki iki noktada yapılır ve bu dört ölçüm ortalamalarının toleranslar dahilinde olması istenir. Standartlarda, anlaşmazlık halinde halat çapının belli bir gergi altında ölçülmesi de öngörülmüştür. Bölünemeyen sayıda demete sahip halatlarda, ölçülen bu halat çapları genellikle belli oranlarda artırılır.

Çelik halatlar, galvanizli halatlar dışında, genelde imalat esnasında yağlanmakla birlikte imalat sırasındaki bu yağlama, halatların çalışma koşullarında uzun süre korunmaları için yeterli değilidir. Yağlama, oksitlenme ve diğer korozif atmosferlere karşı koruyucu özellikler sağlaması yanında, tel ve demetlerin birbiri üzerinde düzgün olarak kaymaları için de gereklidir.

Genel olarak halat yağları;
1- Alkali ve asit içermemeli.
2- Tel yüzeyine yeterli yapışma kuvveti sağlamalı.
3- Tel ve demet aralarına kolaylıkla nüfuz edebilecek viskozitede olmalı.
4- Yüksek film mukavemetine sahip olmalı.
5- Oksitlenme ve suya karşı dirençli olmalı.
6- Gerçek çalışma koşullarında çözünmemeli.
7- İçerisinde herhangi bir zararlı bakteri taşımamalıdır.

Doğru halatı seçmek tahmin edilenden daha karmaşıktır. uygulamada doğru halatı seçmek halatın kullanım ömrü açısından çok önemlidir. halatın kullanım ömrü doğru seçimle iki katına çıkabilir.
En uygun özellikte halatı seçebilmek için halatın özellikleri ve çalışma ortamındaki diğer malzemeler başlangıçta dikkate alınmalıdır. bunlar kopma mukavemeti (emniyetli yükleme değeri), esneklik, aşınmaya karşı dayanım, yıpranma, uzama, yön, yapısı ve çalışma sıcaklığıdır.
Bu şartlar genelde aynı anda sağlanmaz. bundan dolayı en uygun halatı seçmek için halatın çalışma ortamındaki en önemli faktörleri belirlemek gerekmektedir.

Halat adımları aşağıda verilmiştir.
Damarlar için katsayı 8-12
Halat sarımı için 6-8 arasıdır.
Bu adım katsayıları arasında halatlara verilen adım uzunlukları halat servis ömrüne anlaşılabilir bir fark oluşturmamaktadırlar.
Halat sarım yönü müşterilerin kullanacakları yere göre verdikleri sipariş doğrultusunda halatın damarlarının ve bu damarları oluşturan tellerin helisel olarak hangi yönde büküleceğini belirtir. Halat sarım yönü halatın mukavemetine hiçbir etkisi yoktur ama kullanım alanlarına göre doğru yönlü halat seçimi halatın servis ömrü için çok önemlidir.
Halat sarım yönünü bir halata bakarak anlamak için damarların üzerine S harfi çizilebiliyorsa bu halat sol; Z harfi çizilebiliyorsa bu halat sağ sarım demektir. Başka bir yöntemde halatın ucunu sol elinizle kendinize doğru tutup sağ elinizin işaret parmağıyla halat damarlarından birini takip ettiğinizde parmağınız saat yönünde bir daire çiziyorsa halat sol sarım, saat yönünün tersine bir daire çiziyorsa halat sağ sarım demektir. Aynı koşullar halat damarlarını oluşturan teller için de geçerlidir.

Halatlar genel olarak üç farklı şekilde sarım yönüne sahiptir. Bu sarım şekilleri çapraz, düz ve alternatif sarımdır.
Çapraz sarım halatlar, damarlarını oluşturan tellerle damarların öz etrafında sarım yönlerinin ters yönlü olduğu halatlardır. Genel olarak çapraz sarım halatlar en geniş kullanım alanına sahip halatlardır. Bu halatlarda damarları oluşturan teller halatın merkez çizgisine yaklaşık olarak paralel dururlar. Damar tellerinin ve damarların sarım yönlerinin ters yönlü olmasından dolayı bu halatlar dönmeye ve kuş gözü olmaya karşı daha fazla direnç gösterirler. Bununla beraber damarların dış kat tellerinin daha kısa boyda halatın dışında temas yüzeyinde olmasından dolayı ezilme ve burulmalar sonucu daha az zarar görmesini sağlar.
Düz sarım halatlar ise damarların ve damarları oluşturan tellerin aynı yönlü helisel olarak sarıldığı halatlardır. Düz halatlar kazı (excavator), yapı ve madencilik işlerinde yatay çekme hatları (dragline), kaldırma halatları (hoistline) ve tarama hatları vb. yerlerde kullanılmaktadır. Görünüm olarak da halat merkezine damar telleri çapraz olarak dururlar.
Damarları oluşturan tellerin halatın dış yüzeyinde çapraz sarım halatlara göre daha uzun boyda temas etmesinden dolayı daha esnektirler ve aşınmaya karşı daha fazla direnç gösterirler. Bununla beraber makaraya sarılmaları ve sisteme yüklenmeleri sırasında çok dikkatli olunmalıdır. Küçük makaralara sarılmamalı ve tambur kanalları sıkı olmamalıdır. Çünkü bu tarz halatlar dönmeye, kuş gözü olmaya, ezilmeye ve burulmaya karşı çapraz sarım halatlara göre çok müsaittirler.
Alternatif sarımlı halatlar ise damarları sıralı olarak sağ ve sol yönlü sarılı tellerden oluşan halatlardır. Yani üç damar sağ sarımlı tellerden diğer üç damar ise sol sarımlı tellerden oluşur. Bu halatların en büyük özelliği çapraz halatlar gibi dönmeye karşı dirençli, düz halatlar gibi esnek olmalarıdır. Alternatif sarımlı halatların makara ve tamburlarda oluşacak sürtünmeden kaynaklanan aşınmaları azaltmak için damarlarının dış kat telleri kalın olan konstrüksiyonlar seçilir.
Ancak dış kat telleri ince seçilirse halat daha esnek olur ve bükülmelere karşı daha fazla direnç gösterir. genellikle ezilme ve aşınmanın çok olduğu yerlerde kullanılırlar. örnek olarak bpm kaldırma halatları ve kazı işleri (çift çeneli kepçeler, skeyper (yer kazıyıcısı), kazı vinçleri) halatlarında kullanılırlar.

Çoğunlukla halatlara üretimleri esnasında halat kaplama işlemi yapılırken bir ön şekil verilir. Preforma adı verilen bu ön şekillendirmede preforma başlığında mekanik olarak halat damarına sarılacağı adımın şekli helisel olarak verilir.
Bazı özel halatlar (delme sistemlerinde kullanılan ve bazı asansörlerde kullanılan halatlar) dışında bütün halatlar ön şekil verilerek üretilir.

Ön şekil vermenin avantajları aşağıda verilmiştir.
1. Halatın yapısında oluşacak gerilmeyi azaltır. Bu halatın daha kolay boşaltılmasını ve yüklenmesini sağlar. Böylelikle halat dolaşması zorlaşır ve tambur ve makaralara daha iyi sarılması sağlanır.
2. Küçük çaplı makara ve tamburlarda çalışması esnasında oluşacak bükülme yorulmasına karşı halatın direncini arttırır.
3. Halatın daha statik bir yapı kazanmasına ve ani yüklemelere ve aşınmaya karşı direnci artar.
4. Halatın damarlarına binecek yükleri eşitler, iç gerilmeleri azaltır ve halatın servis ömrünü arttırır.
5. Halatta kırılacak tellerin uçlarının dışarı çıkmasını engeller ve halatın birlikte çalıştığı ekipmanlarda oluşabilecek aşınmalara engel olur.
Ön şekillendirme işleminden sonra postforming de denilen son şekil verme işleminde halat dresaj rulmanları adı verilen kanallı rulmanlardan geçirilir ve halatta oluşan yapısal iç gerilmeleri azaltılır.

Tel Mukavemetleri

Halatların,

- Kopma yükü,

- Ezilme ve çarpmalara karşı direnci,

- Esnekliği ve

- Eğilme yorulma direnci,

tel mukavemet değerlerine bağlı olarak değişmektedir.

Yüksek mukavemetli tellerden yapılmış madencilik, eskavatör ve mobil vinç kaldırma halatları, kullanım anında bükülmeye meyilli ve de oldukça sert olduklarından aksi istenmedikçe preformeli halatlarda iç gerilimler daha az olduğundan kullanımları da daha kolaydır

Halat Kompozisyonları

Halatların;

- Aşınma ve darbelere karşı direnci,

- Eğilme yorulma direnci

halat kompozisyonuna göre değişmektedir.

Ekonomik halat ömrü ve kullanım şartları göz önünde tutulurken bu özellikler de dikkate alınmalıdır.

Halatlarda esas olarak 4 çeşit damar yapısı vardır. Bunlar standart, warrington, filler ve seale olarak adlandırılır. Diğer konstrüksiyonlar bu damarların kombinasyonlarından meydana gelir.

Standart: Damarın katmanlarındaki telleri çapının aynı veya birbirine çok yakın çaplarda olduğu ve tel sayılarının 1,6,12,18 adet olarak sıralandığı damarlardır.

Warrington: Damarın dış kat tellerinin bir kalın bir ince çap olarak sıralandığı ve tel sayılarının 1,6,6+6 adet olarak sıralandığı damarlardır.

Filler: Standart damar benzeri olup dış katla orta kat telleri arasındaki boşluklarda dolgu telleri olarak diğer tellere nazaran çok ince tellerin bulunduğu ve 1,6+6f,12 adet olarak sıralandığı damarlara denir. Dolgu tellerinin çaplarının ince olması nedeniyle MBL hesabına katılmazlar.

Seale: Damarlarda bulunan tellerin ince, kalın olarak sıralandığı üst kat ve orta kat tel sayılarının eşit olduğu damarlardır. 1,9,9 adet gibi.

Halatla İlgili Parçaların Kontrolü

Yeni halat yerine takılmadan önce, mesela tambur, makara, halat koruyucuları gibi halatla ilgili parçaların durumları ve boyutlarının, orjinal ekipman imalatçısının belirlediği çalışma limitlerinde olduğunun doğrulanması kontrol edilmelidir. Vinçlerde kullanılan halatlarda etkin halat yuvası çapı, halat anma çapından en az %5 daha büyük olmalıdır. Halat yuvası çapı, çap mastarı kullanarak muayene edilmelidir. Makaralar serbestçe döndüğünden emin olmak içinde kontrol edilmelidir. Hiçbir durumda gerçek halat çapı, tambur hatvesinden büyük olmamalıdır. Çok katlı kangal kullanılıyor ise, gerçek halat çapı ile hatve arasındaki ilişki gözden geçirilmelidir. Halat yuvası fazlası ile aşınmış ise, yeniden tornalaması ihtimali olabilir. Bu işlem yapılmadan önce, tambur veya makara, tornalaması ihtimali olabilir. Bu işlem yapılmadan önce, tambur veya makara, tornalaması yapıldıktan sonra kalan malzemenin halatı taşımak için yeterli mukavemetinin olup olmadığının tespiti için muayene edilmelidir.

Not: Halat yuvası aşınır ve halat kenarlarına sıkışırsa, halatın demet ve tel hareketleri sınırlanır ve halatın eğilme kabiliyeti azalır, bu durum halat performansını etkiler.

Halat Açısı ve Kaldırma Kapasitesi

Sapanla belli bir açı ile yapılan kaldırmalarda halatın yük kaldırma kapasitesinin etkilendiği dikkate alınmalıdır.
Halatlar tel kesilmelerini engellemek için kesinlikle keskin köşelere değecek şekilde kullanılmamalıdır.
Lif özlü halatlar yüksek sıcaklıklarda, örneğin ergimiş metallerin taşınmasında kullanılmamalıdır.
Halat çapı, kırık tel sayısı, yağlama vb. önemli hususların kullanım sırasındaki durumu sürekli kontrol edilmeli ve bunlar kayıt altına alınmalıdır.
Çift olarak kullanılan halatlar mutlaka birlikte takılmalı, birlikte değerlendirilmeli ve sökülmelidir.

Kaldırma Açısı ve Halat Kaldırma Kapasitesi İlişkisi
Kaldırma Açısı	Halat Kaldırma Kapasitesindeki Düşme (%)
30	5.0
60	13.00
90	30.00
120	50.00

Halatın Depolanması

Temiz, iyi havalandırılmış, kuru, tozsuz, kapalı bir yer seçilmelidir. İçeride depolanamıyor ise halat su geçirmez malzeme ile sarılmalıdır. Halat, depolanma süresince veya halatı depoya yerleştirirken veya depodan alırken kaza hasarına maruz kalmamasını sağlayacak şekilde depolanmalı ve korunmalıdır. Halat kimyasal duman, buhar veya herhangi bir korrozif madde tarafından etkilenmeyecek şekilde depolanmalıdır. Makaraya sarılı olarak sevk edildi ise, makara uzun süreli depolama süresince periyodik olarak dönebilmeli, bilhassa ılık ortamlarda, yağlayıcı yağın halattan ayrılması önlenmelidir. Halat gelecekteki performansını etkileyecek şekilde yüksek sıcaklığa maruz kalacak alanlarda depolanmamalıdır. Aşırı durumlarda, imal edildiğindeki orjinal kopma kuvveti şiddetli bir şekilde emniyetli kullanıma yetmeyecek ölçüde azalır. Halatın zemine doğrudan temas etmesine müsaade edilmemeli ve makara altından hava akımı olacak şekilde yerleştirilmelidir.

Not: Yukarıda bahsedilenlerin temin edilememesi halat üzerine yabancı maddeler bulaşmasına ve daha halatı kullanıma almadan önce üzerinde korozyon başlamasına sebep olabilir. Tercihen, makara, makaranın ve halatın toplam ağırlığını desteklemeye yeterli kapasite, zeminde duran bir çerçeve veya beşik tarafından desteklenmelidir. Halat belli aralıklarla muayene edilmelidir, gerektiğinde, imalatçının yağlama yağı ile uyumlu halat örtüsü kullanılmalıdır. Herhangi bir ıslak paketleme, mesela çuval bezi çıkarılmalıdır. Depodan çıkarılırken "ilk giren, ilk çıkar" prensibi uygulanmalıdır.

Halatın Taşınması ve Yerine Takılması

Halatın yerine takılması için, çelik tel halat kullanıcısı tarafından yayınlanan detaylı plana uygun prosedür takip edilmelidir. Halat, indirilirken ve depolama yerine getirilirken veya fabrikada hasar görüp görmediğinin tespiti için muayene edilmelidir. Bu işlemler esnasında, halatın, vinç kancası veya forklift çatalı gibi kaldırma elemanlarının herhangi bir parçasına temas etmemesi gerekmektedir. Kalın dokuma sapanlar yardımcı olabilir.

Halat kangalı yere yerleştirilmeli ve toz parçaları, kum, nem ve zararlı malzemelerle temas etmemesinden emin olacak şekilde düz olarak yuvarlanmalıdır. Halat sabit bir kangaldan asla çekilmemelidir, bu durum halatın dönmesine ve dolaşmasına neden olur.

Kangal fiziksel olarak taşıması zor olacak şekilde büyükse, bir döner tabla üzerine yerleştirilmesi gerekebilir, böylece halatın bir ucundan tutulup çekilince halat kangaldan açılır.

Çelik Halatın Kullanım Alanları
Çelik halatlar dünya genelinde;

* Denizcilikte

* Madencilikte

* Fore Kazık Makinalarında (Zeminde)

* Tüm Vinçlerde,

* Oto Korkuluk İçin Bariyerlerde,

* Balıkçılıkta,

* Asansörlerde,

* Seracılık ve bağcılıkta,

* Küpeşte aydınlatma ve askıda paslanmaz halatlar için özel uygulamalarda,

* Halı Saha vb. Gerdirme uygulamalarında,

* Yük kaldırmada örgü ve pres sapan vb.

Dalgıç Pompalar için Pvc İzoleli Galvanizli Çelik Halatlar, Dalgıç Pompa Halat

* Dalgıç pompalar için şeffaf pvc izoleli çelik halatlar istediğiniz ebat ve ölçüde üretilmektedir.

* Çelik halatlar kuyularda çürümemesi ve korozyona maruz kalmaması için izole kaplanmaktadır.

* İzole içerisindeki yani özdeki halat daldırma galvanizli, çelik halattır.

Halatın Kaplaması

Galvaniz Kaplama

Galvaniz kaplı çelik halatlar tellerin yüzeyi korozyona karşı çinko kaplanmış halatlardır. Bu tarz halatlar, dış etkenler altında uzun süre kullanılabildikleri için tercih edilirler. Bununla beraber tuzlu suya karşı dayanımı da olduğu için denizcilik ve balıklıçık sektörü en çok kullanıldığı alandır. Halatların tellerinin galvaniz kaplanmasının iki yöntemi vardır. Biri çekme galvaniz diğeri ise sıcak daldırma yöntemidir. Genel olarak halat üreticileri ürettikleri halatların birçoğunu kullanım alanına göre çekme galvaniz tellerden üretmektedir ve bu yöntem en çok kabul gören yöntemdir.

Çekme galvanizli halatlarda halat telleri öncelikli olarak siyah (kaplamasız) olarak çekilir. Daha sonra teller ayrı ayrı elektroliz kaplama yöntemiyle ince bir tabaka halinde galvaniz kaplanır. Bu kaplama çalışma sırasında oluşabilecek galvaniz çatlamalarına karşı derin daldırmaya göre daha az eğilim göstermektedir ve tellerin metalik kesitlerinin büyük çoğunluğu çelik olması nedeniyle mukavemet kaybı hemen hemen yok denecek kadar azdır.

Sıcak daldırma galvanizli, halatlarda ise öncelikli olarak siyah (kaplamasız) olarak çekilir. Daha sonra bu teller eriyik galvaniz havuzlarından geçirilir, daha sonra bu teller çoğunlukla daha küçük çaplara düşürülür. Çap düşümü olmadan kullanılmalarında tellerin metalik kesitinin bir kısmı galvaniz olmasından dolayı kaplamasız halatlara göre %5-10´luk bir mukavemet kaybı olmaktadır.

Yeniden çap düşürülmesi esnasında kesit daralması öncelikle galvanizde olması ve telin son halinde ince bir tabaka haline gelmesinden dolayı mukavemete etkisi azalmış olmaktadır. Bununla beraber kalın bir galvaniz tabakasının korozyona karşı daha etkili olması ise sıcak daldırma galvanizin en büyük avantajıdır. Unutulmaması gereken kalın galvaniz tabakasının ilerde çatlayıp dökülme olasılığının yüksek olmasıdır.

Kaplamasız Halatlar

Kaplamasız telli çelik halatlara genel olarak siyah halat denmektedir. Kaplamasız halatların korozyona ve aşınmaya karşı dayanımı yağlama ile artırılır. Genel olarak iç ortamlarda ve tozun az olduğu yerlerde kullanılır. Halata yapışacak fazla miktardaki toz ve kir yağın işini yapmasını engelleyecek ve halat tellerinde aşınma artacaktır.

Bu yüzden siyah halatlar galvanizli halatlara göre daha sık aralıklarla bakıma alınmalı ve yeniden yağlanmalıdır.

Preforma (Ön Şekillendirme)

Çoğunlukla halatlara üretimleri esnasında halat kaplama işlemi yapılırken bir ön şekil verilir. Preforma adı verilen bu ön şekillendirmede preforma başlığında mekanik olarak halat damarına sarılacağı adımın şekli helisel olarak verilir.

Bazı özel halatlar (delme sistemlerinde kullanılan ve bazı asansörlerde kullanılan halatlar) dışında bütün halatlar ön şekil verilerek üretilir.

Ön şekil vermenin avantajları aşağıda verilmiştir.

1. Halatın yapısında oluşacak gerilmeyi azaltır. Bu halatın daha kolay boşaltılmasını ve yüklenmesini sağlar. Böylelikle halat dolaşması zorlaşır ve tambur ve makaralara daha iyi sarılması sağlanır.

2. Küçük çaplı makara ve tamburlarda çalışması esnasında oluşacak bükülme yorulmasına karşı halatın direncini arttırır.

3. Halatın daha statik bir yapı kazanmasına ve ani yüklemelere ve aşınmaya karşı direnci artar.

4. Halatın damarlarına binecek yükleri eşitler, iç gerilmeleri azaltır ve halatın servis ömrünü arttırır.

5. Halatta kırılacak tellerin uçlarının dışarı çıkmasını engeller ve halatın birlikte çalıştığı ekipmanlarda oluşabilecek aşınmalara engel olur.

Ön şekillendirme işleminden sonra postforming de denilen son şekil verme işleminde halat dresaj rulmanları adı verilen kanallı rulmanlardan geçirilir ve halatta oluşan yapısal iç gerilmeleri azaltılır.

Halat Adımı ve Sarım Yönleri

Halat adımları aşağıda verilmiştir.

Damarlar için katsayı 8-12

Halat sarımı için 6-8 arasıdır.

Bu adım katsayıları arasında halatlara verilen adım uzunlukları halat servis ömrüne anlaşılabilir bir fark oluşturmamaktadırlar.

Halat sarım yönü müşterilerin kullanacakları yere göre verdikleri sipariş doğrultusunda halatın damarlarının ve bu damarları oluşturan tellerin helisel olarak hangi yönde büküleceğini belirtir. Halat sarım yönü halatın mukavemetine hiçbir etkisi yoktur ama kullanım alanlarına göre doğru yönlü halat seçimi halatın servis ömrü için çok önemlidir.

Halat sarım yönünü bir halata bakarak anlamak için damarların üzerine S harfi çizilebiliyorsa bu halat sol; Z harfi çizilebiliyorsa bu halat sağ sarım demektir. Başka bir yöntemde halatın ucunu sol elinizle kendinize doğru tutup sağ elinizin işaret parmağıyla halat damarlarından birini takip ettiğinizde parmağınız saat yönünde bir daire çiziyorsa halat sol sarım, saat yönünün tersine bir daire çiziyorsa halat sağ sarım demektir. Aynı koşullar halat damarlarını oluşturan teller için de geçerlidir.

Halatlar genel olarak üç farklı şekilde sarım yönüne sahiptir. Bu sarım şekilleri çapraz, düz ve alternatif sarımdır.

Çapraz sarım halatlar, damarlarını oluşturan tellerle damarların öz etrafında sarım yönlerinin ters yönlü olduğu halatlardır. Genel olarak çapraz sarım halatlar en geniş kullanım alanına sahip halatlardır. Bu halatlarda damarları oluşturan teller halatın merkez çizgisine yaklaşık olarak paralel dururlar. Damar tellerinin ve damarların sarım yönlerinin ters yönlü olmasından dolayı bu halatlar dönmeye ve kuş gözü olmaya karşı daha fazla direnç gösterirler. Bununla beraber damarların dış kat tellerinin daha kısa boyda halatın dışında temas yüzeyinde olmasından dolayı ezilme ve burulmalar sonucu daha az zarar görmesini sağlar.

Düz sarım halatlar ise damarların ve damarları oluşturan tellerin aynı yönlü helisel olarak sarıldığı halatlardır. Düz halatlar kazı (excavator), yapı ve madencilik işlerinde yatay çekme hatları (dragline), kaldırma halatları (hoistline) ve tarama hatları vb. yerlerde kullanılmaktadır. Görünüm olarak da halat merkezine damar telleri çapraz olarak dururlar.

Damarları oluşturan tellerin halatın dış yüzeyinde çapraz sarım halatlara göre daha uzun boyda temas etmesinden dolayı daha esnektirler ve aşınmaya karşı daha fazla direnç gösterirler. Bununla beraber makaraya sarılmaları ve sisteme yüklenmeleri sırasında çok dikkatli olunmalıdır. Küçük makaralara sarılmamalı ve tambur kanalları sıkı olmamalıdır. Çünkü bu tarz halatlar dönmeye, kuş gözü olmaya, ezilmeye ve burulmaya karşı çapraz sarım halatlara göre çok müsaittirler.

Alternatif sarımlı halatlar ise damarları sıralı olarak sağ ve sol yönlü sarılı tellerden oluşan halatlardır. Yani üç damar sağ sarımlı tellerden diğer üç damar ise sol sarımlı tellerden oluşur. Bu halatların en büyük özelliği çapraz halatlar gibi dönmeye karşı dirençli, düz halatlar gibi esnek olmalarıdır. Alternatif sarımlı halatların makara ve tamburlarda oluşacak sürtünmeden kaynaklanan aşınmaları azaltmak için damarlarının dış kat telleri kalın olan konstrüksiyonlar seçilir.

Ancak dış kat telleri ince seçilirse halat daha esnek olur ve bükülmelere karşı daha fazla direnç gösterir. genellikle ezilme ve aşınmanın çok olduğu yerlerde kullanılırlar. örnek olarak bpm kaldırma halatları ve kazı işleri (çift çeneli kepçeler, skeyper (yer kazıyıcısı), kazı vinçleri) halatlarında kullanılırlar.

Halat Seçimi

Doğru halatı seçmek tahmin edilenden daha karmaşıktır. uygulamada doğru halatı seçmek halatın kullanım ömrü açısından çok önemlidir. halatın kullanım ömrü doğru seçimle iki katına çıkabilir.

En uygun özellikte halatı seçebilmek için halatın özellikleri ve çalışma ortamındaki diğer malzemeler başlangıçta dikkate alınmalıdır. bunlar kopma mukavemeti (emniyetli yükleme değeri), esneklik, aşınmaya karşı dayanım, yıpranma, uzama, yön, yapısı ve çalışma sıcaklığıdır.

Bu şartlar genelde aynı anda sağlanmaz. bundan dolayı en uygun halatı seçmek için halatın çalışma ortamındaki en önemli faktörleri belirlemek gerekmektedir.

HALAT SEÇİM KURALLARI

Kopma Kuvveti

Genel Olarak:

* Yüzey temaslı telli halatların kopma kuvveti nokta temaslı halatlardan yüksektir. yani aynı çaptaki kompakt ve swage halatların kopma kuvveti normal halatlara göre daha yüksektir.

* Yüksek mukavemetli tellerden üretilen halatların kopma kuvveti düşük mukavemetli tellerden üretilen halatlardan yüksektir.

* Çelik özlü halatların kopma kuvveti fiber özlü halatlardan yüksektir.

* Yüzey temaslı damarları olan halatların kopma kuvveti noktasal temaslı halatlardan yüksektir.

* Aynı çap ve mukavemette metalik kesit alanı büyük olan halatların kopma kuvveti daha yüksektir.

Esneklik

Esnekliğin önemli olduğu iki temel kullanım alanı vinçler ve sapanlardır.

Vinçlerde

* Tel sayısı arttıkça tel çapları inceleceği ve birim alanda hareket eden tel sayısı artacağı için halat daha esnek olur.

* Yüzey temaslı telli halatlar nokta temaslı telli halatlara göre daha az esnek olmasına karşın vinçlerde yüzey temaslı halatlar kullanılması daha uygundur.

* Çok katlı nuflex tarzı halatlar hariç damar sayısı attıkça halat daha esnek olur.

* Tel sayısı çok olan halatlarda tel çapları düşeceği için teller daha kolay aşınır.

Sapanlarda

* Kendir özlü halatlar daha esnektir.

* Telleri nokta temaslı halatlar yüzey temaslı halatlara göre daha esnektir.

* Halatlarda tel sayısı arttıkça esneklik artar.

Aşınmaya Karşı Dayanım

Kablo taşıyıcılarda, parmaklıklarda, madencilikte ve benzeri aşınmaların çok olduğu yerlerde kullanılabilecek halatlar..

* Az telli halatlarda aşınma daha az olur.

* Düzleştirilmiş, ezilmiş ve düz yüzeyli paralel telli halatlar aşınmaya karşı dayanıklı olmaktadır.

* Dış kat tel sayısı az olan yani dış kat telleri kalın olan halatlarda aşınma daha az olur.

* Yağlaması uygun olan halatlarda aşınma daha az olur.

Dönme

Yüksek vinçlerde, köprü ve kemer araları bağlantı noktalarında kullanılacak halatlar

* Halatların uzun yekparelerde sarılması dönmeyi arttırır.

* Z sarım ve S sarım halatları birlikte kullanmak dönmeyi önleyeccektir.

* Küçük çaplı tambur kanalları daha çok dönmeye sebep olur.

* Çok katlı halatlar dışında ince damarlı halatlar daha az döner.

Halatın Şeklini Koruması

Askı halatları, köprü askı halatları, kablo taşıyıcılar ve asansörlerde kullanılacak halatlarda..

* Paralel telli halatlar standart halatlara nazaran daha uzun süreli şekillerini korurlar.

* Çelik özlü halatlar kendir özlü halatlardan daha uzun süreli şeklini korurlar.

* Az telli ve damarlı halatlar daha uzun süre şekillerini korurlar. Örnek olarak 6*19Seale halatlar 6*36WS halatlara göre daha uzun süre şekillerini korurlar.

* Paralel telli ve ezme halatlar daha uzun süre şekillerini korurlar.

Dönmeye Karşı Direnç

Yüksek vinçlerde kullanılan halatlar genel olarak dönmeye karşı dirençli halatlardan seçilir ve bu halatlar genel olarak 1. Grup dönme sınıfından geçilir.

* İki veya daha fazla katmandan oluşan diğer konstrüksiyonlardan farklı özel olarak asarlanmış dönmez halatlar gerekmektedir. Yapısal prensibi çapraz sarımlı katmanlarla halatların dönmeye karşı dirençlerini katmanların zıt yönlü dönme eğilimleri göstermesi sağlanarak nötralize edilir.

* Halatların tamburlara uzun yekparelerde sarılması dönmeyi artırır. Ayrıca halat çapına uygun olmayan küçük çaplı tambur kanalları daha çok dönmeye sebep olur.

* Zıt yönlü halatların yani Z sarım ve S sarım halatlarını birlikte kullanmak dönmeyi önleyecektir. Zıt yönlü halatların zıt yönlü dönme eğilimleri birbirini nötrleyecektir.

Korozyona Karşı Dayanım

Tozun ve benzeri partiküllerin çok olduğu ortamlarda çalışan halatlarda, su içinde çalışan balıkçı, soğutma sıvısı içerisine malzeme taşımaya yarayan vinçler, deniz platformlarının sabitleme halatları gibi halatlarda, dış hava koşullarına uzun zaman dayanması gereken askı ve köprü halatlarında korozyona karşı dayanım önem arz eder.

Ancak unutulmaması gereken husus halatın çalışma koşulları çok uygun olsa da zamanla korozyon mutlaka gerçekleşir.

* Galvanizli halatlar korozyona dayanımı arttırır. çinko kaplaması nem ve benzeri dış etmenlerden çeliği korur.

* Aynı çaptaki halatlarda az telli olan halatların telleri daha kalın olacağı için korozyona dayanımı daha çok olur.

* Halat gresi korozyona karşı etkilidir.Halatın kullanımı süresince yapılacak olan servis yağlaması da zamanla bozulan veya kaybolan yağdan dolayı artıracak korozyonun önüne geçer.

* Kendir özlü halatlar çelik özlü halatlara göre korozyona daha dayanıklıdırlar. Kendir merkezde bulunan çeliğe sürtünmesinin önüne geçilir ve kendir özün içindeki yağı çalışma esnasında dışına kusarak yağlama yapar

Sıcaklık

Demir çelik fabrikalarında fırın üzerinde veya tavlama fırınları gibi yerlerde kullanılan halatlarda dikkat edilmesi gereken kurallar

* Kendir özün sıcakta zayıf kalmasından dolayı çelik öz tercih edilmeli.

* Siyah gres veya gerekirse özel ısıya dayanıklı yağlar kullanılmalıdır. Molibden veya tungsten bazlı özel yağlar ise 600, 700 derece sıcaklıklarda bile dayanabilmektedir.Ancak halat tellerinin sıcaklığının 400 derecelere çıkmaması gerekmektedir.

Halatların ve Sistemlerinin Boyutlandırılması

Halatlar çalışan makinelerin, makineler gibi çalışan ve sınırlı ömürlü elemanlardır. Bunun sebebi halata etki eden dinamik gerilimler, dış çentik darbelere duyarlılık ve yüksek mukavemetli halatların yapısal etmenlerden kaynaklanır. Halat ömrü sonunda normal koşullarda teller sırayla kırılmaya başlayarak halatın ömrünü sonlandırdığını gösterir.

Halatlarda birçok faktör aynı anda devreye girdiğinden ve halat tellerinin yapısal kısıtlarından dolayı tellere binen gerilmeler net bir şekilde ölçülemez. Bu nedenle halat boyutlandırırken maksimum servis ömrünü sağlayacak halat tasarımını yapan kesin bir hesaplama yöntemi yoktur.

Maksimum mukavemet değeri "S" değerini basit yollarla doğrulayan birçok yöntem vardır. Bu yöntemler, hesaplanan kopma "Fc", hesaplanan toplam kopma "Fe" veya en küçük kopma değeri "Fmin"le bağlantılı olarak hesaplanabilmektedir. Önemli olan taşınacak maksimum yükün "Fr" seçilen dizayn katsayısı "c"nin aşağıda belirtilen formüle uymasıdır. C<(Fr/S)

Halatlarda Dizayn Katkısı

Dizayn katsayısı olan "c"katsayısını emniyet katsayısı olarak belirtmek yanlıştır. Halatlar yük olarak dizayn katsayısına göre seçilirse de halatın keskin köşelere denk gelmesi veya çok küçük makaralarla çalışması durumunda halat beklenen servis ömrünü karşılamayacaktır.

Emniyet katsayısı dizayn katsayısı ile karıştırılmamalıdır. Bazı durumlarda emniyet oranı dizayn katsayısına göre daha küçük olabilir. Bu tamamen sisteme bağlıdır. Bir vinçte emniyet katsayısı 5 iken yapılacak tasarımdan kaynaklanarak emniyet 2-3 de olabilir 7-8 de olabilir. Bu sistemin hızıma, makara ve tambur çaplarına, kanal şekillerine ve makara adedine göre değişir. Bu nedenle dizayn katsayısı bazı sistemlerde emniyet katsayısına göre düşük kalabilir.

Bir sistem tasarlanırken dizayn katsayısı halat servis ömrü göz önüne alınarak seçilmelidir. Kaldırmalar anında etmenler sürekli değişkenlik arz eder. Bu koşullar altında dizayn katsayısı değişik varyasyonların oluşabileceği göz önüne alınarak karar verilmelidir.

Vinçler ve Caraskallar İçin Halatlar

Çalışan halatlarda dizayn katsayısı daha önce de belirtildiği gibi emniyet hakkında bir bilgi vermemektedir. Bu nedenle vinçler ve caraskallar için halat boyutlandırmayla ilgili DIN 15020´de amaca uygun gerekli hesaplamalar verilmiştir.

Bu hesaplamalar doğrultusunda oluşturulacak sistem optimum servis ömrünü sağlayacaktır.

Bu amaçla halat sürücüleri saatteki tur sayısına ve çalışma koşullarının zorluğuna göre dokuz farklı gruba ayrılmıştır.

Halat çapı dmin beklenen halat yükü S Newton cinsinden ve dizayn katsayısı c mm/N ile hesaplanır.

dmin=C (S/S2)

"c" dizayn katsayısı sürücü gruplandırması ve halat mukavemet sınıfına göre verilmiştir. Bu değerler uzun yılların tecrübesi ile bulunmuş değerlerdir. Bu standartta temel alınan esas dolgu katsayısı ile yüksek mukavemetli tellerin oluşturduğu halatın çapının belirlenmesidir.

Eğer başka standartlar halat servis ömrünün belirlenmesinde kullanılcaksa DIN15020´nin Bölüm 2´de belirtilen halat servis ömrünün sonlanması hususlarının garanti edilmesi gerekmektedir.

Verilen dmin formülünde değişken sadece yükten gelen gerilme kuvvetlidir.Bunun dışında kalan gerilmeler makara ve tambur çapları, makara adetleri ve çalışma açısından dolayı oluşacak gerilmeler sürücü sistemleri ile gruplandırılarak sabit değerde verilmiştir. Ancak çok yüksek kaldırmalarda veya çok fazla makaraların bulunduğu sistemlerin hesaplanması kapsam dışı bırakılmıştır

Tamburların ve Makaraların Boyutlandırılması

Halat makaraları ve tambur çapları halatların bükülme gerilmelerini ve tellerin bir birine yapacağı baskı gerilmelerini oranını tanımlar. Gerilme yükleri halatlarda makara ve tamburlarda çalışma esnasında bükülmeler ve tellerin üst üste binmelerine baskısından dolayı oluşur. Toplam stresi azaltmak ve maksimum servis ömrünü sağlamak için makara ve tamburların çağı olabildiğince büyük olmalıdır. Teknik dökümanlar bu çap oranlarının minimum değerlerini vermektedir. (D/d oranı)

Tambura Göre Halat Seçimi

Tek Katlı Tambur Sarımı

Tek katlı sarımlarda tambur sarım yönü ile halatın yönünün mutlaka zıt olması gerekmektedir. Sağ kanallı bir tambura sol sarım "S"halat kullanılmalı

Çok Katlı Tambur Sarımı

* Tambur kenarlarında halatın ikinci veya üçüncü kata tırmanmasını sağlayan takozlar olmalı.

* İki kat yük altında gergili sarılmalı

* Halatın yönü kurallara uygun seçilmeli

İkinci sırada ve daa sonraki sarım sıralarında tamburun kanal duvarları halatları birbirinden ayırmayacaktır. Bu nedenle halatlar birinci sırada oluşan halat üzeri kanallarda sarılacaktır. Bu diğer katmanlar için de geçerlidir. Bu nedenle halatların birbiri üzerinde sarılmasından kaynaklanacak sorunlarla karşılaşmamak için aşağıdaki kurallar dikkate alınalıdır.

Düz sarım halatların dış kat telleri birbirine fazla geçmemektedir. Bu nedenle çok katlı sarımlarda çapraz halatlar yerine düz halatlar tercih edilmelidir. Kompakt halatlarda dış kat teller ezildiği için tamamen düz bir yüzey oluşmaktadır ve teller birbirine kesinlikle kenetlenmemektedir. Bu nedenle kompakt halatlar çok katlı sarımlar için ideal halatlardır.

Halatların damar sayısı arttıkça yüzey alan daha düz olmakta ve halatların tellerinin birbirine geçmesi azalmaktadır. Bu nedenle 6 (6x19 Seale) damarlı halat yerine 8 (8x19 Seale) damarlı; 8 damarlı halat yerine 12 (18x7) dış damarlı; 12 dış damarlı halat yerine de 18 dış damarlı (36x7 Nuflex) halatlar tercih edilebilir. Tabi en iyi halat 36x7 nuflex denilmeden önce daha önce bahsedilen diğer kriterlerde göz önünde bulundurulmalı.

Bununla beraber çok katlı sarımlarda yük altında alt katlar sarım helislerinin çapının üst katlara göre küçük olmasından dolayı yapısal bozulmalar oluşabilmektedir. Ama plastik kaplı öz veya alt katmanlar bu riski plastiğin esnek yapıya sahip olmasından ve yapısal olarak damarları bir arada tutmasından dolayı izin vermemektedir.

Makaradan Tambura Aktarma

Makaradan halatı kullanacağı tambura aktarırken dikkat edilmesi gereken hususlar;

* Makara tamburdan halatın dönmesine müsaade etmeyecek şekilde uzağa yerleştirilmeli.

* Halatı aktarırken yukarıdan yukarıya, aşağıdan aşağıya aktarılmalı. Bunun nedeni halatta tersine oluşan gerilmeler halatın yüklenmesini zorlaştıracaktır.

* Makara ve tambura gerekli mukavemet uygulanıp halatta kuş gözü olmasına engel olacak bir gerilme verilmelidir. Kanallı tamburlarda halatın doğru yüklenmesi için sadece bir şekil vardır.

Tambura Halatın Sarılması

Kanalsız tamburlarda el kuralı uygulanmalıdır. Sağ sarım halatlarda sağ el kullanılmalı sol sarım halatlarda sol el kullanılmalıdır.Bu kurala göre şekilde de anlaşılacağı üzere baş parmak halatın ucunun makaraya bağlanacağı yeri göstermektedir. İşaret parmağı ise halatın tambura aşağıdan mı yukarıdan mı sarıldığına göre çevrildiğine dikkat edilmelidir.

Halatlar tambura sarılırken makarayla arasında mümkün olduğunca gergin tutulmalıdır. Halatın boşaltılması esnasında bir araca veya tekneye sabitlenip gergin bir vaziyette boşaltılması gerekmektedir. Böylece halatta herhangi bir dönme, burulma, bu nedenle de kuş gözü olması ihtimali ortadan kalkar. Halatın tambura sarımı esnasında müsaade edilen maksimum gerginlikle sarılmalı ve böylece halat tambur üzerinde düzgün ve sıkı olarak sarılabilsin. Halatın tambur flanşı sarım tamamlandıktan sonra maksimum sarım noktasından çapx1,5 mesafe daha yüksek olmalıdır.

Hareket Açısı

Kanalsız tamburlarda halatın çalışması sırasında halat tamburun merkezine geldiği anda ve en kenarda bulunduğu andaki konumları arasındaki açı 1,5 dereceyi geçmemeli. Yani sağlı sollu bu açıların toplamı 3 dereceyi geçmemelidir. Kanallı tamburlarda ise bu açı 2 derece yani toplamda 4 dereceyi geçmemelidir. Her iki tür tamburda da çalışma açısının 0,5 derece altına düşmemesine de dikkat edilmelidir. Bu açı hesaplanırken tamburun halatın sarıldığı alanın boyu ikiye bölünür ve tamburun orta noktası ile halatın ucunun geçtiği makara arasındaki mesafeye bölünür. Çıkan değerin arc tanjant değeri açıyı verecektir. Kanallı tamburlarda kanal açısı 35-40 derece olduğu durumlarda kanalsız tamburlardaki kural geçerlidir. Çalışma açısının çok küçük olması durumunda halat, tambur üzerinde kümelenmeler yapacaktır ve üst üste sarılacaktır. Açının çok büyük olması durumunda da makaraların kenarlarına sürtünmeden dolayı aşınma artacaktır.

Tambura sarılan halatlar ise açının büyümesinden dolayı yan sırada sarılı halata sürtünmesi artacak ve sarım esnasında da halatı döndürmeye çalışacaktır. Böyle durumlarda genelde halattan çıtırtılar şeklinde ses gelir. Bu gibi durumlarda halatın ömrü beklenenin çok altına düşer. Ayrıca kanallı makaralarda bu tarz yüksek açılı çalışmalarda halat makara merkezinde sapacak ve makara kanal kenarlarına sürtecektir. Bu sürtünme de halatta dönmeye sebep olacak ve halatta bir yönde adım daralmasına diğer yönde ise adım uzamasına sebep olacaktır. Bu da zamanla halat damarlarının geometrik duruş yerlerini değiştirecek ve halatın ömrünün kısa sürede bitmesine neden olacaktır. Bu sorunun ana nedeni halatın kullanıldığı yerin tasarım aşamasında yanlış tasarlanmasıdır ve eğer mekanik olarak bu açı ayarlanabiliyorsa mekanik müdahale yapılmalıdır. Düzeltilemeyen durumlarda ise seçilen halatın sürtünmeye karşı dayanıklı seçilmesi ve mümkünse ezme (swage) halatlar tercih edilmelidir.

Tamburlarda Aşınmaya Karşı Direnç

Aşınma halatla makara ve halatla tambur arasında olabilir. Ama aşınmanın en etkili olduğu yer şekilde de gösterilen tamburda sarılmaya başladığı ilk noktadır. Eğer aşınma faktörü halat seçiminde birincil öncelikli olarak seçilmişse dış kat telleri kalın olan halatlar tercih edilmelidir. Sistemde kullanılan yönlendirici makaraların çapı da halatın ömrünü etkileyen diğer etkenlerden biridir. Makaralara tamburlar gibi tam tur sarılmasa da makara çapı halatın hangi açıda büküleceğini belirleyeceği için bu açının küçük olması o noktada oluşan bükülmeden dolayı halata binecek yükü artıracağı için halatın ömrü kısalacaktır.